تغییرات بزرگ جهان تا سال 2050 (قسمت دوم)

( بر گرفته از کتابی با همین عنوان – انتشارات مجله اکونومیست)

سلامت کشورها ( بخش دوم)

نـام بیمـاری سـندروم نقـص ایمنی تا سـال 1980 به گوش کسـی نخـورده بود. ایـن اصطلاح اصلاً وجـود خارجی نداشـت. اما ویروسـی کـه منجر به بـروز بیماری ایـدز می شـود از مدتهـا پیش در شـامپانزه ها وجود داشـته و پس از آن به انسـانها رسیده اسـت. در سـال 1981 مرکـز کنتـرل و مراقبـت بیماری هـای امریـکا نمونه ای را اعلام کـرد و به دنبال آن نمونه های مشـابه در اسـترالیا، مکزیـک، آفریقای جنوبی و چیـن اعلام شـد. در سـال 1982 ایـن بیمـاری ایـدز نـام گرفـت. تـا سـال 1992 ایـدز عامـل مهمـی در مرگ مـردان امریکایـی 25 تا 44سـاله به شـمار می رفت، اما به مـرور آگاهی هـا از ایـن بیمـاری بیشترشـد و نهادهـا و کمپین هایـی در سرتاسـر جهـان دراین بـاره شـکل گرفت.

اکنون خوشـبختانه پیشرفت چشـمگیری در این زمینه صورت گرفته است. تعداد مبتلایان جدید به ایدز در سـال 2009 نسـبت به ده سـال گذشته 19 درصد کاهش داشته اسـت و درمـان آنتی رتروویـرال ایـن بیمـاری را از یک قاتل شکسـت ناپذیر به یـک وضعیـت مزمن تبدیل کرده اسـت. علاوه بر آن داروهایی کشـف شـده کـه اثرات عفونتـی ایـن بیمـاری را کاهـش می دهد. حتـی صحبت هایـی از واکسـن اچ آی وی شده اسـت. در سـال 2009 بالـغ بـر 33 میلیـون نفـر در جهـان به ویـروس اچ آی وی مبتلا بوده انـد امـا نکتـه قابل توجه این اسـت کـه توزیع ایـن ویـروس در همه نقاط زمیـن به صـورت برابر نبوده اسـت. حـدود 20 درصد از افـراد بالغ آفریقـای جنوبی به ایـن ویـروس مبتلا هسـتند در حالی کـه در آمریکا تنها 6 درصد افـراد از این ویروس رنـج می برنـد. درمان هـا نیـز در مورد تعداد بسـیار کمـی از بیماران صـورت می گیرد و هنـوز تعـداد افـرادی کـه بـه آن مبتلا می شـوند خیلـی زیاد اسـت. آنچـه اهمیت دارد ایـن اسـت کـه در طـول چنـد دهه یـک بیماری خطرنـاک، کشـنده و غیرقابل درمـان بـه کنـش و امید تبدیل شده اسـت .

بـه تهدیدها و اکتشـافات چهـار دهـه بعـد فکر کنیـد. اگر مبـارزه علیه بسـیاری از مسـائل صورت نگیـرد دچار مشـکلات بزرگی خواهیم شـد. برای مثـال اگر با چاقی کـودکان مبارزه نشـود، نسـلی همـراه بـا بیماری هـای مزمـن خواهیـم داشـت و سیاسـتمدارانی که نگـران هزینـه پرداخت مراقبت های سلامت افراد پیر هسـتند. شـرکت های مختلف در جسـت وجوی توسـعه فنـاوری بـرای بهبـود وضعیت سلامت و کاهـش هزینه ها هسـتند. دانشـمندان تلاش می کنند رمـز و رازهای ژنتیک بدن انسـان ها را کشـف کنند. شـاید تا 40 سـال آینده لشـکری از شـیاطین به نسـل بشـر حمله ور شوند اما دانشـمندان بـا تلاش و پشـتکار می توانند بر آنهـا غلبه کنند.

    از میـان چندیـن مشـکلی که سلامت جهانی در نیمـه اول قرن 21 بـا آن مواجه بوده اسـت یـک دسـته نیـاز بـه اقـدام فـوری دارد: بیماری هایی کـه ملـل ثروتمند از آنهـا در امـان مانده انـد امـا کشـورهای فقیـر هنـوز در دام آنها گرفتارنـد.

طبق گفته موسسـه بیـل و ملیندا گیتـس می توان تنها بـا اسـتقرار فناوری های موجـود در این کشـورها و مناطق از مرگ جوانان و کودکان بسـیاری تا سـال 2025 جلوگیری کرد. هـدف اصلـی بیماری هایی هسـتند کـه نیاز به واکسـن دارنـد. سـالانه 2 میلیون کودک به دلیل عدم دسترسـی به واکسـن های پیشـگیری از بیماری از بین می روند. تاریـخ ثابـت کـرده که می تـوان این رونـد را متوقف کرد. سـازمان بهداشـت جهانی در سـال 1980 اعلام کـرد به دنبال برنامه های موفق واکسیناسـیون اطفـال، ویروس آبله ریشـه کن شـده و تنها در آزمایشـگاه ها وجود دارد. فلج اطفال را در نظر بگیرید. در سـال 1952 ایـن بیمـاری باعـث فلج شـدن یـا مرگ بیـش از 24 هـزار امریکایی در سـال می شـد. کشـورهای ثروتمنـد سال هاسـت کـه خـود را از شـر فلـج اطفـال راحـت کرده انـد. البته در مورد کشـورهای در حال توسـعه قضیه به این شـکل پیش نرفته اسـت امـا تـا سـال 2050 و قبل از آن مسـائلی از این قبیل به کلـی حل خواهد شـد. تعـداد افـراد مبتلا به فلج اطفـال طی دو دهه گذشـته 99درصـد کاهش یافته و بـه 3 هزار مورد در سـال رسیده اسـت.

    فنـاوری در ایـن زمینـه کمـک می کنـد. دانشـمندان تاکنون تلاش های بسـیاری کرده انـد تـا داروهایـی کشـف و تولیـد کنند که برای حمـل و نقل نیـازی به یخچال نداشـته باشـند. تا سـال 2050 چنین واکسـن هایی جنبه کاملاً عمومی پیدا خواهند کـرد. علاوه بـر آن واکسـن ها نیـز متفـاوت خواهنـد شـد. بـرای مثـال یـک واکسـن می توانـد بـرای مقابلـه بـا چنـد بیماری اسـتفاده شـود و نیـاز مراجعه بـه کلینیک و هزینـه کـردن را کاهـش بدهد. قیمـت داروهـا نیز کاهش خواهـد یافت.

    ایـن پیشـرفت ها سـهم بزرگـی در تغییـرات نظـام بهداشـت و سلامت جهانـی خواهند داشـت. نرخ مرگ و میر اطفال در کشـورهای فقیر کاهش بسـیاری می یابد و امیـد بـه زندگی افزایـش خواهد یافـت (نمودارهـای 2-1 و2-2).

    اقدامـات در مـورد بیماری هـای جدیدتـر نظیـر ایـدز قـدری پیچیـده اسـت. نخسـتین چالـش، درمـان افرادی اسـت کـه اکنون به ایـن ویروس مبتلا هسـتند. هزینـه درمـان 33 میلیـون نفـر بیمـار مبتلا به ایـدز بـا هزینه های فعلی سـالانه بالـغ بـر 40 میلیـارد دلار خواهد شـد که بار بزرگی بـر دوش افـراد ثروتمند و فقیر جهـان می باشد. چالـش دوم متوقف کردن مبتلا شـدن بـه این بیماری اسـت. روش هـای جدیـدی برای پیشـگیری از ابتلا به ویروس ایـدز وجـود دارد. اما به هر حـال بهتریـن راه مقابله با این بیماری یافتن روش درمان آن اسـت. بهترین کشـف در ایـن زمینه می تواند واکسـن باشـد.

    امـا بزرگتریـن تهدیـد ایـن اسـت که تعهـد جهانی بـرای مبـارزه با این مسـائل در حال متزلزل شـدن اسـت. مشـکلات اقتصادی در کشـورهای ثروتمند مانع کمک کـردن آنهـا بـه کشـورهای فقیـر خواهـد شـد و پول هـا صـرف تلاش هـای بی ثمـر می شـود. اگـر مـردم دنیـا پـول و سـرمایه را عاقلانـه و خردمندانـه خـرج کننـد این احتمـال وجـود دارد که پیشـرفت و توسـعه فناوری بتوانـد چندین بیمـاری دیگر را ریشـه کن کند و مانع مرگ تعداد زیادی انسـان روی کره زمین شـود. شـاید دورهای طلایی رقـم بخورد.

    هـر بیمـاری همه گیـر محصـول زمـان و عصـر خـودش اسـت. گاهی ارتشـی به منطقـه ای حملـه می کنـد و بیماری هایـی را بـا خـود بـه آن منطقه انتقـال می دهد نظیـر بیماری هایـی که از کک ها به بشـر منتقل می شـوند. قـرن 21 می تواند میزبان بیماری هـای مختلفی باشـد. یکـی از دلایل آن می تواند تداوم شهرنشـینی باشـد. در شـهرها از آنجـا کـه تراکم جمعیت بیشتراسـت انتقال بیماری ها سـرعت و شـدت بیشتـری بـه خـود می گیـرد. تغییـرات آب و هوایـی نیـز می توانـد بـه این مسـئله کمـک کند.

بیشـتر نگرانی هـا در مـورد بیماری هایی اسـت که هنـوز به وجـود نیامده اند. طبق آمـار سـازمان بهداشـت جهانـی، از دهـه 70 میلادی هر سـال یک یا چنـد بیماری جدیـد از راه می رسـد. پیش بینـی می شـود بیماری هـای بعـدی کـه شـیوع همگانی پیـدا می کننـد از حیوانـات وحشـی بـه انسـان منتقـل شـوند؛ بیماری هایـی نظیـر سـارس، ایدز و ابولا نیز به همین شـیوه به انسـان ها منتقل شـده اند. پرسـش اصلی ایـن نیسـت کـه آیـا بیماری های جدیدی شـایع خواهند شـد یـا خیر؛ پرسـش این اسـت کـه جهـان چـه موقـع و چگونه بـه آن بیماری هـا واکنش نشـان می دهـد. در درازمـدت توسـعه فنـاوری بـه کمک بشـر می آیـد و باعث می شـود روش هـای نوین جایگزیـن روش هـای قدیمـی شـوند. علاوه بر آن دانشـمندان سـعی دارند واکسـنی جهانـی تولیـد کننـد؛ یک واکسـن آنفلوانزا مـا را تا آخر عمـر از ویـروس این بیماری در امان مـی دارد.

    همانقدر که ویروس های جدید ترسـناک هسـتند، قوی شـدن و شکست ناپذیر شـدن دشـمنان قدیمی و آشـنا نیز وحشـتناک است. الکسـاندر فلمینگ در سال1928 موفـق شـد بـه طور اتفاقی پنیسـیلین را کشـف کنـد. او در سـال 1945 هشـدار داد کـه اسـتفاده غلـط از آنتی بیوتیک ها می توانـد نحوه مقاومـت در برابر میکروب هـا را دگرگـون کند. دیـری نپایید که پیش بینی فلمینـگ جامه حقیقت پوشـید. در سـال 1946 یک بیمارسـتان بریتانیایی اعلام کرد 14 درصد از بیماران مبتلا به نوعی باکتری نسـبت به پنیسـیلین مقاوم هسـتند. این رقـم در دهه 90 میلادی بـه 80 درصـد رسـید. در قرن 21 کارخانه های کشـاورزی به این مسـئله دامـن زدنـد و به آن سـرعت بخشـیدند: آنها از آنتی بیوتیک ها اسـتفاده می کنند تا حیوانـات سـریع تر پروار شـوند و در نتیجه محیـط خوبی بـرای باکتری های مقاوم و ژن هـای ناسـالم فراهـم می کننـد. کارخانه هـای داروسـازی دیگـر موردی اسـت کـه بایـد به آن توجه شـود. متأسـفانه اقدامات شـرکت های داروسـازی بسـیار کم اسـت. براسـاس آمار سـازمان بهداشـت جهانی هشت شـرکت از 15 شرکت بزرگ داروسـازی برنامه هـا و سـرمایه گذاری های خـود را بـرای آنتی بیوتیک هـای جدید متوقـف کرده اند.

من 70ساله ام، پیرتر و عریض تر!

    هر چیزی که ناشـناخته باشـد شـوم و بدشـگون اسـت. اما دو روند وجود دارد که در جهـان قابل پیش بینی اسـت: نخسـت اینکه دنیا خاکسـتری خواهد شـد! در سـال 2050 جمعیـت 60 سـال بـه بالا حـدود 2 میلیارد نفـر از انسـان های روی کـره زمیـن را تشـکیل خواهـد داد. این تعداد سـه برابر میـزان آن در آغـاز این هزاره اسـت. دوم اینکـه جمعیـت جهان نسـبتاً چاق تر خواهد شـد.  

   جهـان ثروتمنـد در ایـن دو مـورد کـه چنـدان قابـل حسـادت نیسـت از جهـان فقـرا پیشـی خواهد گرفـت. میانه سـن در افراد مناطق توسـعه یافته در سـال 2000 میلادی 37 سـال بـود در حالـی کـه در مناطق کمتر توسـعه یافته 24 سـال بود. به همیـن ترتیـب پیش بینی می شـود افـراد بالغی کـه در کشـورهای ثروتمنـد زندگی می کننـد دو برابـر افراد در مناطق فقیر، اضافه وزن خواهند داشـت (نمـودار2-3). این روند می تواند مشـکلات بسـیاری برای سلامتی افـراد ایجاد کند. چاقـی و اضافه وزن می توانـد منجـر بـه بـروز دیابت و مشـکلات قلبـی در افراد شـود. جمعیتی که سـن آن بـالا رفتـه باید با بیماری های مختلفی از جمله سـرطان دسـت و پنجـه نرم کند.

   شـاید از همـه چالش برانگیزتـر بیماری هـای ذهنی باشـد. طبـق آمار مؤسسـه ای در امریـکا، در حـال حاضـر 4/5 میلیـون امریکایـی به آلزایمر مبتلا هسـتند. تا سـال 2050 تعـداد افـراد مبتلا بـه آلزایمـر در امریـکا بـه 16 میلیـون نفر خواهد رسـید. نتیجـه ایـن مسـائل فشـار مالـی و اقتصـادی بیشتر بـر دولت خواهـد بـود. اما فقط کشـورهای ثروتمنـد نیسـتند که با چنین مشـکلاتی مواجـه می شـوند (نمودارهای  5 -2و 4-2).

    شهرنشـینی می توانـد بیماری هـای مزمـن را در افـراد تشـدید کنـد. دسترسـی افـراد بـه سـیگار در شـهر بیش تر از روستاسـت، میـزان آلودگـی هـوا و غذاهای مضر نیـز در شـهرها بیشتـراز روستاهاسـت. علاوه بـر آن بیماری هـای خطرنـاک اغلب از بیغوله هـای حومـه شـهرها آغـاز می شـود. کشـورهای فقیـر در برخی مـوارد بیش از کشـورهای ثروتمند در خطر هسـتند. در کشـورهای ثروتمند تعداد پزشـک در برابر هـر فـرد نسـبت به کشـورهای فقیـر ده برابر بیشتر اسـت. بیمه هـا کفایت نمی کند و افـراد ناگزیـر بایـد از جیـب خود خـرج کنند تا درمان شـوند و همین امـر می تواند منجـر به بروز مشـکلات دیگری شـود و اثـرات مخربی بر جای بگـذارد. در هر صورت بـرای مقابلـه بـا چالش هـای جدید قـرن، هم کشـورهای فقیر و هم کشـورهای غنی بایـد نظـام بهداشـت و سلامت و بیمه خـود را تقویت کنند.

پیشرفت های دارویی

   تاریخ دارو یكی از پر دسـت اندازترین پیشـرفت ها را داشته اسـت. كشـف واكسـن آبلـه در قـرن هجدهـم میلادی باعث ریشـه كنی این بیمـاری دو قرن بعد از آن شـد. تغییـرات نظام بهداشـت در قـرن نوزدهم به از بین رفتن بسـیاری از تهدیدات كمك كـرد. تـا سـال 2050 شـاهد تغییـرات بیشتـری خواهیم بـود. یك وسـیله كوچك می توانـد چندیـن بیمـاری را در بدن یك شـخص مورد بررسـی قرار بدهد. وسـایلی اختـراع می شـوند كه علایم بیماری را مشـخص می كنند. درمـان بیماری های مزمن سـرعت بیشتـری می گیـرد. جراحی هـای سـنگین به نـدرت صـورت می گیـرد و ابزارهـای كوچـك به كمك جراحـان می آیند تا تومورهـا را به راحتـی از بدن بیماران بیـرون بكشـند یـا یـك ارگان را درمان كننـد. یك بیمار دیابتـی می تواند ابـزاری در بـدن خود داشـته باشـد كه به صورت هوشـمند هـرگاه لازم بود انسـولین را به صورت خـودكار بـه بـدن تزریق كند. همـه اینها پارادایم هـای جدیدی را در نظام پزشـكی و بهداشـتی ایجاد می كنند.

    دومیـن دسـته از پیشـرفت ها كـه می توانـد تأثیـری بیشتـر از پیشـرفت های دارویـی داشـته باشـد مربـوط به تشـخیص علت وقوع یك بیماری اسـت. تشـخیص ریشـه های یك بیماری بسـیار دشـوار و گاهی همچون یك راز اسـت. اما علم ژنتیك آن را تغییـر خواهـد داد. امیدهـای بسـیاری به بحث ژنتیك اسـت و می تـوان انتظار اتفاقـات امیدواركننـده از این بخش داشـت.