روش دلفی
روش دلفی که در بسیاری از رشتههای دانشگاهی رواج دارد، اولین بار در ایالاتمتحده و بهمنظور پیشبینی سناریوهای آینده طراحی شد. از این روش در جمعآوری نظرات دربارهی موضوعات خاص و یافتن توافق جمعی دربارهی موضوعات مورد اختلاف، استفاده میشود.
روش دلفی علاوه بر اینکه یک روش آیندهپژوهی است، یکی از پرکاربردترین روشهای تحقیق کیفی نیز محسوب میشود. در این روش، پنلهایی از متخصصان تشکیل میشود. مبنای این روش، جمعآوری نظرات و رسیدن به اجماع گروهی بین شرکتکنندگان در پنل است. از آنجا که مشارکتکنندگان در موضوع مورد بحث، افرادی مطلع و خبره هستند، ایدههایی که در این روش جمعآوری میشوند بسیار سودمند خواهند بود.
روش دلفی مخصوصا در موضوعاتی که پژوهش اندکی بر روی آنها انجام شده یا مبهم و بحث برانگیزند، راهگشا خواهد بود.
ویژگیهای روش دلفی
- روش دلفی متشکل از مشارکتکنندگانی است که به دلیل تخصصشان در موضوع موردنظر، انتخاب شدهاند.
- در این روش از یک سری پرسشنامههای ترتیبی (Q) در دو یا چند دور (round) استفاده میشود.
- در دور اول، مشارکتکنندگان ایده ها و موضوعات اصلی را تعیین می کنند.
- ایدههای مطرح شده در دور اول، تلفیق میشوند تا پرسش نامه ای برای دورهای بعدی طراحی شود.
- در مرحلهی ارزیابی (دور سوم به بعد)، پاسخها در اختیار اعضا قرار میگیرد و از آن ها خواسته میشود تا پاسخهای اولیهی خود را ارزیابی کنند.
- روش دلفی بهدنبال ایجاد توافق و اتفاقنظر مشارکتکنندگان در خصوص موارد ذکرشده در پرسش نامههاست.
گام اول: هدف شما از پژوهش چیست؟
اولین گام در استفاده از روش دلفی، روشن شدن این مطلب است که آیا اهداف شما از پژوهش، سنجش نظرات گوناگون دربارهی یک موضوع است یا اینکه میخواهید گروه را به سوی یک اتفاقنظر سوق دهید. این طبقهبندی، در اجرای روش دلفی بسیار مهم است.
بهطور کلی اگر هدف شما ایجاد یک توافق بین اعضاست، ترجیح بر این است که سه دور یا بیشتر طراحی کنید و ترکیب اعضا هم در کل فرایند ثابت باشند. همچنین بسیار مهم است که نرخ پاسخدهی اعضای گروه بالا باشد تا بازخورد لازم بهدست آید. از سوی دیگر، اگر از روش دلفی بهعنوان ابزاری برای سنجش نظرات استفاده شود، بایستی دورهای کمتری استفاده کنید.
گام دوم: دربارهی ساختار، تصمیمگیری کنید
گام بعدی، تصمیمگیری دربارهی تعداد دورهاست تا بر اساس آن بتوان قالب زمانی و مواد اولیهی موردنیاز در پژوهش (مانند نامه به مشارکتکنندگان و فرمهای موافقت) را تعیین کرد. در مواقعی که ادبیات مشخص و واضحی برای طراحی پرسش نامه در دسترس است و همچنین هدف اصلی یافتن نظرات دربارهی یک موضوع باشد، روش دلفی با 2 دور مناسبترین گزینه خواهد بود. در حالتی که بهدنبال یک اتفاقنظر هستیم، دورها را تا تحقق این هدف ادامه میدهیم. در بیشتر موارد این نتیجه در 3 دور و در طول 4 ماه بهدست میآید. بهطور معمول، در دور اول روش دلفی از پرسش نامههای کمّی استفاده میشود، اما حالت بهتر، استفاده از پرسش-نامه های کیفی است چرا که وظیفهی اصلی روش دلفی کاوش در حوزههای فکری فراتر از باورها و نظرات موجود است.
گام سوم: انتخاب مشارکتکنندگان
از آنجا که در روش دلفی، مشارکتکنندگان نقش محوری ایفا میکنند، بایستی معیارهای شفافی برای انتخاب آنان وجود داشته باشد. تعداد مشارکتکنندگان بستگی زیادی به موضوع و همچنین زمان و منابع در دسترس دارد. هرچند ممکن است پژوهش به روش دلفی با 7 نفر تا1000 نفر نیز انجام شود اما گروههایی با ۱۰ تا ۵۰ عضو پیشنهاد می شود
پژوهشگران همچنین بایستی بتوانند تخصص مشارکتکنندگان در ارتباط با موضوع موردنظر را بهخوبی مشخص کنند، زیرا در صورت حضور مشارکتکنندگانی با دانش، تخصص، سابقه کار و تجربهی ناکافی، بهرهگیری لازم از روش دلفی میسر نخواهد شد. بهطور کلی، برای طراحی پرسش نامهی معتبرتر بهتر است که ترکیب مشارکتکنندگان متنوع باشد و از افرادی که بهنظر میرسد نظرات متفاوتی دارند نیز دعوت شود. برای جذب افراد جدید میتوان علاوه بر ارسال ایمیل و یا نامه، از اعضا درخواست کرد که از افراد مرتبط برای پیوستن به گروه، دعوت نمایند
گام چهارم: طراحی و توزیع پرسش نامهی دور اول
سعی کنید در پایان پرسش نامهی دور اول از سؤالات باز نیز استفاده کنید، زیرا باعث می شود با تشویق مشارکتکنندگان به طوفان ذهنی، نتایج بهتری بهدست بیاید. با توجه به اهداف پژوهش مورد نظر ، معمولا پرسشنامه را میتوان بر اساس مرور دقیق ادبیات موجود و نیز مشورت گرفتن از افراد مرتبط طراحی کرد.
پس از ارسال پرسش نامه بایستی پیگیریهای لازم انجام شود تا همهی افراد به آن پاسخ دهند، چراکه نرخ بالای پاسخدهی به پرسش نامه، اعتبار تحقیق را افزایش میدهد. معمولا نرخ ۷۰ درصد، مشارکت ایدآلی خواهد بود. برقراری تماسهای منظم با افراد، انعطاف به خرج دادن در مهلتها و ارسال پیامهای تشکرآمیز به آنان، نرخ مشارکت را بالا خواهد برد
گام پنجم: طراحی و توزیع پرسش نامهی دور دوم
پرسش نامه دور دوم از ساماندهی دادههای جمع آوری شده از پرسش نامه دور اول بدست می آید. در بیشتر اوقات طراحی پرسشنامه دور دوم زمانبر است. همچنین معمولاً در آن از روشهای کمّی مانند طیف لیکرت یا مقیاسهای رتبهبندی استفاده میشود. استفاده از ابزارهای روشمند از قبیل تحلیل محتوای کیفی، یا تحلیل موضوعی، پژوهش را از نظر روششناسی تقویت و معتبرتر میکند. علاوه بر این بایستی به اصول طراحی پرسش نامه نیز بهخوبی توجه شود و قبل از طراحی نهایی، پرسش نامه آزمایشی طراحی شود تا موارد مبهم، تکراری و غیردقیق، حذف شوند.
گام ششم: طراحی و توزیع پرسش نامهی دور سوم
در گام بعدی با تحلیل توصیفی دادههای بهدست آمده از پاسخهای داده شدهی افراد، میتوان. پرسشنامه دور سوم را ایجاد کرد. پرسشنامه سوم از اعضا میخواهد که با در نظر داشتن پاسخ های گروهی از پرسشنامه دوم ، پاسخهای خود را بازبینی کنند و در صورتی که لازم میدانند آنها را تغییر بدهند. پیشنهاد میشود که در این مرحله درصدهای به دست آمده به افراد بازخورد داده شود و امتیازات کسب شده برای هر مورد، در اختیارشان قرار بگیرد . مزیت این بازخورد این است که یک ابزار دیداری برای تعیین تنوع پاسخها، و نیز اطلاع از نظر دیگر مشارکتکنندگان را برای افراد فراهم میسازد.
گام هفتم: تحلیل و انتشار
همزمان با دریافت پرسشنامه تکمیل شده سوم ، لازم است بررسی شود آیا در آن تغییراتی هم وجود داشته است یا خیر، چرا که در این صورت بایستی دادهها دوباره تحلیل شوند. همچنین درصدها، میانهها، میانچارکیها، میانگینها و انحراف معیارها نیز محاسبه میشوند.
نتایج را میتوان به روشهای گوناگونی نمایش داد: مثلا انتشار مواردی که به یک سطح مشخص از توافق جمعی رسیدهاند، یا فهرست کردن تمام موارد بهترتیب میزان توافق جمعی، یا انتشار حوزههایی که بحث برانگیز هستند. در پایان، یافتهها و نتایج خود را در قالب گزارش یا مقاله، در بین همهی طرفهای مربوط با موضوع ازجمله مشارکتکنندگان، منتشر نمایید.
نقاط قوت و ضعف روش دلفی
روش دلفی نیز همچون دیگر روشهای تحقیق ، نقاط قوت و ضعفی دارد. این موارد در زیر آورده شدهاند.
نقاط قوت:
- روشی است انعطافپذیر که در زمینههای فراوانی کاربرد دارد
- ارتباطات در قالب یک گروه را با وجود محدودیتهای زمانی و مکانی، امکانپذیر میسازد.
- در هزینههای مالی و زمان مشارکتکنندگان صرفهجویی میکند.
- احتمال تأثیرپذیری اعضا از ایدهی یکدیگر، در مقایسه با گروههای با ارتباط رودررو، کاهش می یابد.
- گمنام و ناشناس بودن اعضا برای یکدیگر، موجب خلاقیت، صداقت و توازن ایدهها میشود.
نقاط ضعف:
- در رابطه با تفسیر و تحلیل نتایج و نیز تعریف اتفاقنظر، این روش از راهنما و استاندارد توافق شدهای بهره نمی برد. این اشکال در چگونگی انتخاب مشارکتکنندگان نیز مشاهده میشود.
- تعمیم دادن نتایج، همیشه ممکن نیست، چراکه ممکن است گروه دیگری به نتیجهی متفاوتی برسند و نمیتوان نتیجه گرفت که نتیجهی حاصل شده، تنها نتیجهی ممکن یا نتیجهی صحیح است.
- روش دلفی مستلزم تعهد بالای مشارکتکنندگان است. با این حال در طول فرایند، معمولا بسیاری از آنان از پژوهش کنارهگیری میکنند.
- ممکن است آن حد از غنا و عمق ایدهها را، آن طور که در گروههای رودررو مشاهده میشود، نداشته باشد.