مواجه جهان امروز با کلان روندها
جهان امروز با چند مگاترند (کلان روندها) مهم و پیشرو مواجه است که تاثیرات عمیقی بر اقتصاد، جامعه، فناوری و محیط زیست دارند. برخی از این مگاترندها عبارتند از:
1. دیجیتالی شدن و هوش مصنوعی: پیشرفت‌های سریع در فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین، اینترنت اشیا (IoT) و داده‌کاوی باعث تغییرات بنیادین در صنایع مختلف شده‌اند.
2. تغییرات اقلیمی و پایداری محیط زیست: افزایش توجه به تغییرات آب و هوایی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر و حرکت به سمت اقتصاد سبز.
3. جمعیت‌شناسی و تغییرات جمعیتی: پیر شدن جمعیت در کشورهای توسعه‌یافته، رشد جمعیت جوان در برخی مناطق جهان، مهاجرت‌های گسترده و تغییر ساختار خانوارها.
4. شهرنشینی هوشمند: توسعه شهرهای هوشمند با استفاده از فناوری برای بهبود کیفیت زندگی، حمل‌ونقل هوشمند، مدیریت منابع و خدمات شهری.
5. اقتصاد مشارکتی و مدل‌های جدید کسب‌وکار: ظهور اقتصاد گیگ (gig economy)، اشتراک‌گذاری منابع (sharing economy) و مدل‌های نوآورانه کسب‌وکار مبتنی بر فناوری.
6. سلامت دیجیتال و بیوتکنولوژی: پیشرفت در پزشکی شخصی‌سازی شده، درمان‌های ژنتیکی، سلامت دیجیتال و استفاده از فناوری برای بهبود مراقبت‌های بهداشتی.
7. جهانی‌شدن مجدد با تمرکز بر زنجیره تامین مقاوم‌تر: پساکرونا باعث شد کشورها به دنبال تقویت زنجیره تامین داخلی یا منطقه‌ای باشند تا کمتر وابسته به بازارهای جهانی شوند.
این مگاترندها نه تنها روندهای فعلی را شکل می‌دهند بلکه آینده جهان را نیز تحت تاثیر قرار خواهند داد. در ادامه برای آشنایی بیشتر خوانندگان محترم، توضیحاتی را پیرامون ۲ کلان روند یعنی اقتصاد مشارکتی و مدل های جدید کسب و کار و همچنین جهانی شدن مجدد با تمرکز بر زنجیره تامین مقاومت تر ارائه می‌نماییم.
اقتصاد مشارکتی (Sharing Economy)
به مدلی از اقتصاد گفته می‌شود که در آن افراد و کسب‌وکارها منابع، کالاها یا خدمات خود را به صورت مشترک و با استفاده از فناوری‌های دیجیتال به اشتراک می‌گذارند. این مدل برخلاف اقتصاد سنتی که بر مالکیت فردی تأکید دارد، بر دسترسی و استفاده مشترک تمرکز می‌کند. هدف اصلی اقتصاد مشارکتی افزایش بهره‌وری منابع، کاهش هزینه‌ها و ایجاد فرصت‌های جدید برای کسب درآمد است.
مثال‌های شناخته شده اقتصاد مشارکتی شامل پلتفرم‌هایی مانند اوبر (Uber) برای حمل‌ونقل، ایر‌بی‌ان‌بی (Airbnb) برای اجاره کوتاه‌مدت مسکن و دیوار یا شیپور در ایران برای خرید و فروش کالاهای دست دوم است.
ویژگی‌های کلیدی اقتصاد مشارکتی:
- استفاده بهینه از منابع موجود
- کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان
- ایجاد فرصت‌های درآمدی جدید برای افراد عادی
- اتکا به فناوری‌های دیجیتال و پلتفرم‌های آنلاین
- اعتمادسازی بین کاربران از طریق سیستم امتیازدهی و بازخورد
مدل‌های جدید کسب‌وکار در اقتصاد مشارکتی
1. پلتفرم دوطرفه (Two-sided Platform):
این مدل کسب‌وکار بستری را فراهم می‌کند که دو گروه مختلف کاربران (مثلاً ارائه‌دهندگان خدمات و مصرف‌کنندگان) بتوانند با هم تعامل داشته باشند. پلتفرم نقش واسطه را ایفا می‌کند و معمولاً از طریق کارمزد یا حق اشتراک درآمدزایی می‌کند.
2. اقتصاد مبتنی بر اشتراک (Subscription Economy):
در این مدل، مشتریان به جای خرید یکباره کالا یا خدمات، با پرداخت مبلغ مشخصی در دوره‌های زمانی منظم به آن‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. این مدل باعث ایجاد جریان درآمد پایدار برای کسب‌وکارها می‌شود.
3. مدل فریمیوم (Freemium):
در این مدل، خدمات پایه رایگان ارائه شده و امکانات پیشرفته‌تر یا اضافی با پرداخت هزینه قابل دسترسی هستند. این روش معمولاً در نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌ها کاربرد دارد.
4. اقتصاد گیگ (Gig Economy):
در این مدل افراد به صورت پروژه‌ای یا موقت کار انجام می‌دهند بدون اینکه استخدام رسمی باشند؛ مانند رانندگان اوبر یا فریلنسرهای طراحی گرافیک.
5. مدل مبتنی بر داده (Data-driven Business Model):
کسب‌وکارها با جمع‌آوری داده‌های کاربران، تحلیل آن‌ها و ارائه خدمات شخصی‌سازی شده یا فروش داده‌ها به شرکت‌های دیگر درآمدزایی می‌کنند.
به طور کلی، اقتصاد مشارکتی باعث تغییرات اساسی در نحوه تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات شده است. این تغییرات فرصت‌هایی برای نوآوری ایجاد کرده‌اند اما چالش‌هایی مانند مسائل قانونی، حفظ حریم خصوصی کاربران و تضمین کیفیت خدمات نیز وجود دارد که باید مدیریت شوند.
جهانی‌شدن مجدد با تمرکز بر زنجیره تامین مقاوم‌تر
به معنای بازنگری و اصلاح ساختارهای جهانی تولید و توزیع کالاها و خدمات است تا این زنجیره‌ها در برابر شوک‌ها و بحران‌های مختلف (مانند پاندمی‌ها، جنگ‌ها، تغییرات اقلیمی، نوسانات اقتصادی یا مشکلات لجستیکی) پایدارتر و انعطاف‌پذیرتر شوند.
در دهه‌های گذشته، جهانی‌شدن باعث شده بود که شرکت‌ها برای کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری، زنجیره تامین خود را به سمت کشورهای با نیروی کار ارزان‌تر یا منابع خاص سوق دهند. اما این مدل باعث ایجاد وابستگی زیاد به چند کشور یا منطقه خاص شد که در مواقع بحران، کل زنجیره تامین آسیب‌پذیر می‌شود.
جهانی‌شدن مجدد (Reshoring یا Nearshoring) به معنای بازگرداندن بخشی از تولید به داخل کشورها یا نزدیک‌تر کردن مراکز تولید به بازارهای مصرف است. این کار باعث کاهش ریسک‌های لجستیکی، افزایش کنترل کیفیت، کاهش زمان تحویل و انعطاف بیشتر در پاسخ به تغییرات بازار می‌شود.
از سوی دیگر، فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا (IoT)، بلاکچین و اتوماسیون صنعتی نیز نقش مهمی در ایجاد زنجیره تامین مقاوم‌تر دارند. این فناوری‌ها امکان رصد دقیق‌تر موجودی‌ها، پیش‌بینی بهتر تقاضا و مدیریت سریع‌تر بحران‌ها را فراهم می‌کنند.
در نهایت، جهانی‌شدن مجدد با تمرکز بر زنجیره تامین مقاوم‌تر یک رویکرد ترکیبی است که شامل تنوع‌بخشی منابع تأمین (نه وابستگی صرف به یک کشور)، استفاده از فناوری‌های نوین برای شفافیت بیشتر، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های محلی و توجه بیشتر به پایداری محیط زیستی می‌شود تا اقتصاد جهانی بتواند در برابر چالش‌های آینده بهتر مقاومت کند.