25 دی 1401

کلان روند‌های آینده ایران

( برگرفته از گزارش پژوهشی منتشر شده توسط دفتر مطالعات مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی آذرماه 1401)

روندهای آینده ایران از حیث شناخت کلان مسائل و اولویت‌های کشور در آینده و در طراحی و تدوین برنامه‌های توسعه کشور و سازمان‌ها حائز اهمیت است. از این رو روند‌های آینده ایران بر مبنای نظرات خبرگان و اسناد آینده نگرانه ارائه می گردد:

1- جمعیت شناسی

کشور ایران در حوزه جمعیت شناسی با روندهای مهمی شامل افزایش امید به زندگی، کاهش میزان مرگ و میر، کاهش میزان باروری، افزایش مهاجرت‌های منطقه‌ای و بین المللی، تغییرات ساختار سنی جمعیت و پنجره جمعیتی، ورود غالب افراد به دوره سنی 40 تا 50 سال، گسترش شهر نشینی، افزایش شهرهای کوچک و متوسط در ایران و افزایش حاشیه نشینی و زاغه نشینی روبه رو خواهد بود. این روندها، آینده ایران را با تغییرات جدی مواجه خواهد کرد.

2- فرهنگی

در این حوزه روندهای تاثیرگذاری شامل رشد محلی گرایی، معنویت گرایی، رشد گرایش به رویکردهای جایگزین مانند پزشکی جایگزین و یا آموزش جایگزین، افزایش اوقات فراغت، بازی‌وارسازی به معنی انگاشتن کار به بازی (Gamification)، رشد گسترده صنعت بازی و سرگرمی، شکل گرفتن نهادهای شبه خانواده و تجرد قطعی، رشد فردگرایی، شکاف دیجیتال و گسست نسلی، ظهور هویت‌های نوظهور، مناسک گرایی و معناجویی، سیمای آینده فرهنگی ایران را تغییر خواهد داد.

3- اجتماعی

در بخش اجتماعی با روندهایی مانند رشد بی اعتمادی به ساختارهای اجتماعی، گسترش نوآوری اجتماعی، افزایش نقش گروه‌های اجتماعی و مردمی در تحرکات اجتماعی، اقتصاد پایه شدن همه فعالیت‌ها و در عین حال افزایش فعالیت‌های داوطلبانه، رشد آسیب‌های اجتماعی، کاهش سرمایه‌های اجتماعی، رشد مهاجرت متخصصان، کاهش کیفیت و کمیت نیروی انسانی، شکل گیری الگوهای جایگزین تعلیم و تربیت، عدم تعادل منطقه‌ای، افزایش حضور زنان در عرصه‌های مدیریتی، کسب و کار‌ها و فعالیت‌های علمی، تصویر آینده اجتماعی را متفاوت خواهد کرد.

4- علم و فناوری

رشد فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات به ویژه در حوزه بیگ دیتا، واقعیت افزوده، اینترنت اشیاء، توسعه فناوری نانو و زیست فناوری، فناوری‌های شناختی، فناوری‌های همگرا، توسعه فناوری‌های نرم و فناوری‌های مرتبط با صنایع خلاق و فرهنگی، شکاف دیجیتال و گسترش دموکراسی الکترونیکی از جمله روندهای فناورانه راهبردی ایران هستند.

5- اقتصادی

ایران در حوزه اقتصادی با روندهایی از قبیل رشد نقدینگی، رشد نوسانی اقتصاد با متوسط پایین، تنگنای مالی و بودجه‌ای دولت، تداوم بحران اشتغال، کاهش قدرت خرید خانوارهای ایرانی، چرخش به اقتصاد منطقه‌ای، سیاست همسایگی و توسعه اقتصادی فرا سرزمینی، گسترش اقتصاد اشتراکی و اقتصاد پلتفرمی مواجه خواهد بود.

6- انرژی

وابستگی فناوری، خام فروشی و آسیب پذیری بخش انرژی به تحریم، امنیت پایین انرژی، مدیریت ناصحیح مصرف، بهره‌وری پایین انرژی و ناترازی عرضه و تقاضای انرژی به ویژه در بخش گاز مهمترین روندهای انرژی ایران می باشند.

7- امنیتی و سیاسی

ژئوپلوتیک متغیر و ناپایدار منطقه، افزایش تهدیدات امنیت ملی از طریق فضای مجازی و گسترش آشوب و ناپایداری‌های اجتماعی و سیاسی و تبدیل آن از گروهی به شبکه‌ای از روندهای کلیدی آینده ایران در حوزه امنیتی است.

8- تغییرات اقلیمی

فرسایش خاک و گسترش بیابان، آلودگی هوا به ریزگردها، جنگل زدایی، تشدید غلظت گازهای گلخانه‌ای، افزایش دفعات و شدت رویدادهای آب وهوایی شدید نظیر سیل، کمبود آب و مهاجرت‌های زیست محیطی از جمله مهمترین روندهای زیست محیطی ایران هستند.

9- روندهای منطقه‌ای و بین المللی

در بخش بین الملل شاهد روندهایی مانند عادی سازی روابط کشورهای عربی با اسرائیل، تغییر ائتلاف‌های سنتی و ایجاد ائتلاف‌های نوین در منطقه، افزایش نقش مردم و افکار عمومی منطقه در سیاستگذاری کشورها، بلوک بندی بیشتر جهان و فاصله زیاد بلوک بندی‌ها، تغییر مناسبات سیاسی ایران و آسیای میانه، شکل‌گیری الگوهای ناپایدار همکاری، رقابت و نزاع و افزایش رقابت‌های قدرت‌های منطقه‌ای، ظهور الگوهای جدید درگیری با هدف فرسایش رقبا در منطقه، تلاش کشورها برای تنها سازی راهبردهای ایران در منطقه و جهان، انتقال قدرت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی از غرب به آسیا و تغییر در ماهیت کنونی نظم بین الملل، تقویت ملی گرایی و حمایت گرایی اقتصادی، نقش یابی ابزارهای اقتصادی در معادلات ژئوپلوتیک، تغییر زنجیره‌های ارزش از مهمترین کلان روندهای ایران و منطقه در عرصه بین الملل خواهد بود.