کلان روند های جهانی تا سال 2050

(برگرفته از گزارش پژوهشی منتشر شده توسط دفتر مطالعات مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی آذرماه 1401)

کلان روند ها، عوامل پرقدرتی هستند که به آینده شکل می دهند. کلان روند ها در ابعاد مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادی نقش آفرین بوده و بر دولت ها، افراد جامعه، سازمان ها و شرکت ها تاثیرات شدیدی خواهند گذاشت. کلان روندها ابعادی جهانی داشته و منحصرا به یک جغرافیا و یا یک کشور تعلق ندارند گرچه ممکن است در یک جغرافیای خاص تاثیر چشمگیری داشته باشند. موسسات مختلفی به بررسی کلان روندهای جهانی پرداخته اند اما در این پژوهش به تعدادی از این کلان روندها پرداخته شده است که در اکثر پژوهش ها مورد توجه و انتخاب قرار گرفته اند.

1- تغییرات جمعیت شناختی

تا سال 2050 میلادی شاهد افزایش جمعیت، افزایش متوسط سن جمعیت، کاهش نرخ باروری، افزایش طلاق، کاهش میزان ازدواج و افزایش مهاجرت ها خواهیم بود. در این مدت امید به زندگی 6 سال بیشتر و نسبت زنان به مردان افزایش می یابد. جمعیت جهان از 7/942 میلیارد نفر در سال 2022 به 8/584 میلیارد نفر در سال 2030 و 9/735 میلیارد نفر در سال 2050 خواهد رسید. تا سال 2050 حدود 16 درصد از جمعیت جهان دارای 65 سال سن و یا بیشتر خواهند بود در حالی که در سال 2019 تنها 9 درصد جمعیت جهان بالای 65 سال بوده اند. میانگین سن جهانی از 24 سال در سال 2022 به 33 سال در سال 2030 خواهد رسید. این افزایش میانگین در کشورهای توسعه یافته 43 سال خواهد بود. با پیر شدن جمعیت در دهه های آینده،کشورها برای تامین نیروی کار خود مهاجرت به داخل کشور خود را تشویق می کنند. کشورهایی که بتوانند مهیا کننده محیط کسب و کار، فراهم آورنده محیط قانونی برای کسب و کار بین المللی باشند و آموزش نیروی کار در وضعیت عملی و بازار را با موفقیت پوشش دهند، از ظرفیت توسعه اقتصادی بهره مند خواهند شد. پیر شدن جمعیت باعث تغییرات در الگوی مصرف و سبک زندگی می شود که بر نوع محصولات و خدمات مورد تقاضا و جهت گیری نوآوری اثر می گذارد.

2- رشد شهرنشینی

در طول سال های پیش رو تا 2050 میلادی، همزمان با افزایش مهاجرت از روستاها به شهرها، شاهد افزایش تعداد افراد شهرنشین خواهیم بود. با افزایش شهرنشینی، با افزایش زاغه نشینی، افزایش تعداد کلان شهرها و چالش های شهرنشینی روبرو می شویم. نسبت افراد شهرنشین به کل افراد از 57% در سال 2021 به 68% در سال 2045 افزایش پیدا خواهد کرد. بیشترین رشد شهرنشینی در آسیا خواهد بود و فقط در چین بین 250 تا 300 میلیون نفر تا 15 سال آینده از روستاها به شهرها مهاجرت خواهند کرد. توسعه شهرنشینی و جاذبه های آن انگیزه روستاییان را برای مهاجرت افزایش می دهد. در نتیجه تولیدات کشاورزی به عنوان منابع تامین غذا در آینده با تهدید جدی مواجه خواهد شد و به همین دلیل ضروری است که بهره وری بخش کشاورزی افزایش یابد. بر همین اساس یک اشتباه بزرگ می تواند حمایت از کشاورزی و کشاورزان خرد و سنتی باشد. آنچه می تواند نسل جدید را در کشاورزی نگه دارد، کشاورزی های مکانیزه و با بهره وری بالا است.

در حال حاضر حدود یک میلیارد نفر زاغه نشین در جهان وجود دارد که در صورت عدم اقدام های لازم این تعداد تا سال 2030 به دومیلیارد نفر خواهد رسید. با رشد فناوری های ارتباطی، آگاهی زاغه نشین ها از مسائلی نظیر نابرابری های موجود بیشتر خواهد شد و می تواند این امر به تظاهرات و شورش های گسترده منجر شود.

3- جابه جایی در قدرت های اقتصادی جهان

انتظار می رود تا سال 2050 اقتصاد چین بزرگترین اقتصاد دنیا باشد. تولید ناخالص داخلی اسمی چین به دلار، در سال 2026 میلادی از تولید ناخالص داخلی اسمی آمریکا پیشی می گیرد. همچنین در سال 2050 میلادی اقتصاد هند با متوسط رشد سالیانه 5 درصد، سومین جایگاه را در لیست 10 اقتصاد برتر دنیا خواهد داشت. با تغییر قدرت های اقتصادی تا سال 2030 میلادی، آسیا از آمریکای شمالی و اروپا پیشی می گیرد. این قدرت یابی مبتنی بر پیش افتادن در شاخص های اقتصادی از جمله سرعت رشد تولید ناخالص داخلی است که از اکنون در کشورهای اروپایی در حال نزول و در کشورهای آسیایی در حال افزایش است. کشورهای با قدرت نوظهور با جمعیت بزرگتر و تولید ناخالص داخلی بالاتر، نقش قوی تری در تسهیم قدرت جهان در سال 2025 میلادی خواهند داشت. با تغییر در قدرت های اقتصادی جهان، قدرت از سازمان های جهانی که توسط غرب هدایت می شوند به سوی بازیگران محلی انتقال و جهان را بیشتر به سوی حالت چند قطبی می برد.

4- تغییرات اقلیمی

در طول سال های پیش رو تا 2050 میلادی با تغییرات اقلیمی، افزایش دما، افزایش تولید و نشر گازهای گلخانه ای، افزایش بارش در مناطق مرطوب و کاهش آن در سایر مناطق و فصول گرم، سرعت گرفتن ذوب یخ ها در مناطق قطبی و افزایش خسارت های رویدادهای ناگوار ناشی از تغییرات آب و هوایی روبرو خواهیم بود. افزایش جمعیت، نیاز بیشتر به آب در بخش صنعت و کشاورزی و همچنین تامین آب از منابع نامطمئن آب سبب خواهد شد که افراد زیادی برای تامین آب با مشکل مواجه شوند. تا سال 2045 میلادی مصرف آب در بخش کشاورزی 19 درصد و در حالت کلی تقاضا برای آب با 55 درصد افزایش مواجه خواهد یافت. تا سال 2045 تعداد 3/9 میلیارد نفر یعنی حدود 40 درصد جمعیت جهان با بحران آب روبه رو خواهند بود که در مقایسه با 2/6 میلیارد نفر از مردمان زمین که در سال 2000میلادی با مشکل کمبو آب مواجه بودند از رشد بالایی برخوردار است.

درکلان روند تغییرات اقلیمی در حالت بدبینانه، تا یک دهه آینده می توان شاهد جنگ بر سر آب در بین کشورها بود. همچنین این تغییرات موجب جابجایی توده ای جمعیت، تاثیر مضاعف بر جوامع کشاورزی، حاشیه نشینی مهار نشده و تنازع درون کشورها خواهد شد. در مناطق جنوب صحرای آفریقا، چالش های ترکیبی حاصل از افزایش جمعیت، تقاضای منابع و آثار تغییرات آب و هوایی مخصوصا قحطی می تواند تنش ها و منازعاتی در حوزه غذا و آب بوجود آورد. پیمان های بین المللی نظیر توافق پاریس برای مواجهه با تغییرات اقلیمی، همکاری بین المللی در پژوهش را بیشتر خواهد کرد. با توجه به تغییر الگوهای غذا، انرژی و آب، افزایش منازعه و تنش سیاسی بر سر منابع می تواند رخ دهد. در واکنش به کمبود انرژی و فقدان منابع، صنایع جدیدی ایجاد خواهند شد و یا صنایع موجود بطور اساسی دگرگون می شوند. سرعت این تغییرات با کمک فناوری های جدید شتاب خواهد گرفت.

5- تغییرات شتابان فناوری

مطالعات گسترده ای در زمینه فناوری های راهبردی آینده صورت گرفته است. موسسه ARK Invest طی مطالعات و پژوهش های انجام گرفته، هوش مصنوعی، بلاک چین، روبوتیک، ذخیره سازی انرژی و دستکاری و ویرایش ژنی را از نظر رشد سهم در بازار به عنوان فناوری های پیش رو معرفی کرده است. همچنین کنفرانس توسعه و تجارت سازمان ملل موسوم به آنکتاد، هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، بیگ دیتا، بلاک چین، پرینتر سه بعدی، روباتیک، پهباد ها، نانو تکنولوژی، سامانه های فتو ولتاییک و نسل پنجم شبکه تلفن همراه را فناوری های پیش رو در 2021 میلادی معرفی کرده که تا سال 2030 رشد چشمگیری خواهند داشت.